Trong văn hóa tâm linh truyền thống của người Việt Nam nói riêng và người phương Đông nói chung, thờ cúng là một việc hết sức thiêng liêng và hệ trọng. Vị trí đặt bàn thờ hay không gian thờ cúng tưởng nhớ trong nhà ở, vì thế, luôn là một không gian quan trọng, có ý nghĩa rất lớn trong đời sống tinh thần của con người.
Theo quan niệm truyền thống, phòng thờ thường nằm ở tầng cao nhất như cách bố trí của căn nhà ở góc một ngã tư Hà Nội. Điều đặt biệt là mái ngói vát trên phòng thờ được “trổ” một ô lớn, cho gia chủ khoảng trời ngoài trời mà không chắn tầm nhìn của hàng xóm. Cửa bức bàn cùng hàng hiên cũng đưa nét truyền thống vào ngôi nhà hiện đại.
Gia chủ của ngôi nhà xây trên mảnh đất rộng hơn 480 m2 ở Bình Đà, Thanh Oai (Hà Nội) quyết định “cẩu” khu nhà thờ gia tiên cùng sân vườn lên tầng hai. Trái ngược với khu ở hiện đại và sang trọng ở tầng dưới, khu nhà thờ theo kiểu nhà ba gian, đậm chất Bắc Bộ với cột đá và cửa gỗ chạm khắc cầu kỳ.
Những năm gần đây, cùng với xu hướng đưa thiên nhiên vào nhà phố, phòng thờ cũng được thiết kế theo tiêu chí nhiều ánh sáng và cây xanh. Một ví dụ là ngôi nhà rộng 190 m2 ở quận Bình Tân (TP HCM) do người con gái xây tặng mẹ.
Cũng ở Sài Gòn, căn nhà trên mảnh đất 12 x 20 m của gia đình bốn người làm phòng thờ không tường, bao quanh vườn rau và cây xanh bên ngoài ngụ ý xóa đi ngăn cách giữa quá khứ và hiện tại.
Phòng thờ này là một điểm nhấn của công trình và lọt vào danh sách rút gọn hạng mục “Công trình hoàn thành – Tôn giáo” của Liên hoan Kiến trúc thế giới 2021.
Với căn nhà ốp vỏ tre ở quận 3, gia chủ cùng kiến trúc sư đặt ban thờ ngay dưới giếng trời. Đằng sau ban thờ, vách ngăn bằng sắt cắt hình lá cây được dùng như tấm bình phong cách điệu, ngăn cách ban thờ với khu vườn nhưng vẫn giữ sự cởi mở, thông thoáng.
Việc bố trí khu thờ dưới giếng trời tạo nên hiệu ứng ánh sáng đặc biệt nên được chủ nhân căn nhà 7,5 x 20 m ở Đà Nẵng lựa chọn. Để tăng cảm giác yên tĩnh và tôn nghiêm, toàn bộ phòng thờ được sơn màu trắng, bàn thờ đặt trên thân gỗ.
Cũng đặt ban thờ dưới giếng trời, chủ nhân căn nhà trong con hẻm nhỏ ở Hải Châu (Đà Nẵng) còn cho khắc hình Đức Phật vào bức tường trắng cao xuyên suốt hai tầng. Khi ánh sáng tự nhiên từ mái kính chiếu xuống, khu thờ trở nên huyền ảo dù diện tích không lớn.
Sự độc đáo của khu vực thờ cúng còn thể hiện qua đường nét thiết kế và lựa chọn vật liệu. Trong căn nhà như công viên mất bốn năm mới xong tại quận 3, TP HCM, ban thờ vát cong làm bằng đá mài tạo nên hiệu ứng ánh sáng và không gian tâm linh độc đáo.
Trong căn nhà gộp từ hai lô đất ở gần quảng trường Tây Bắc (Sơn La), thiết kế ban thờ “nhắc lại” hình ảnh đôi tay nâng niu mảng xanh ngoài mặt tiền. Hệ cửa xếp giúp khu vực thờ cúng tách biệt với không gian bên ngoài mà vẫn dễ mở rộng khi cần.
Căn hộ chung cư có diện tích khiêm tốn hơn nhà đất nên ít gia chủ bố trí phòng thờ riêng. Tuy nhiên, không phải vì thế mà khu thờ trong căn hộ kém ấn tượng.
Với căn hộ 100 m2 ở Hà Nội, ban thờ được tích hợp với hệ tủ âm tường, đủ trang nghiêm mà vẫn giữ được sự đồng bộ với không gian theo phong cách tối giản.
Căn hộ 146 m2 ở Cầu Giấy (Hà Nội) thì tăng sự kín đáo cho ban thờ bằng cách bố trí thêm cánh tủ đục lỗ bên ngoài. Lựa chọn gỗ màu nâu sáng cũng giúp không gian sáng sủa, rộng rãi hơn.
Cách trang trí cũng khiến khu thờ trở nên đặc biệt hơn, đặc biệt trong những ngày cận Tết. Trong khu vực thờ cúng rộng 25 m2 ở quận 7 (TP HCM), anh Nguyễn Đông Anh 29 tuổi chọn hoa, bánh và nến theo tông màu pastel thay vì tông màu vàng – đỏ quen thuộc. Nhờ đó, không gian sáng và lạ mắt hơn.
